فهرست آثار سید مرتضی

فهرست آثار سید مرتضی مجموعه رساله‌ها و تألیفات سید مرتضی یا شریف مرتضی (۳۵۵ق-۴۳۶ق)، برادر بزرگ‌تر سید رضی است. وی تکیه‌گاه شیعه و نقیب طالبیان در بغداد و امیر حاج و مظالم پس از برادرش رضی بود که پیشتر منصب پدرشان بود. وی فقیه و متکلم امامیه و مرجع آنها پس از وفات استادش شیخ مفید بود. او در علم کلام و مناظره در هر مذهبی مسلط بود. گستره علم تخصصی او، فقه و اصول، ادب، لغت، تفسیر، تاریخ و تراجم را شامل می‌شد.

فهرست آثار

بعضی از آثار ذیل امروزه در میان مجموعه‌های دیگر چاپ شده‌اند و بسیاری از رساله‌ها در مجموعه‌های چاپ شده از رسائل مرتضی آمده‌اند.

به ترتیب حروف الفبا:

  1. إبطال العمل بأخبار الآحاد.
  2. إبطال القیاس.
  3. أجوبة المسائل القرآنیة.
  4. أجوبة مسائل متفرقة من الحدیث و غیره.
  5. أحکام أهل الآخرة.
  6. الاعتراض علی من یثبت حدود الأجسام.
  7. أقاویل العرب فی الجاهلیة.
  8. الانتصار که شیخ طوسی و ابن شهرآشوب آن را الانفرادات فی الفقه نامیده‌اند.
  9. إنقاذ البشر من القضاء و القدر أو إنقاذ البشر من الجبر و القدر أو إیقاظ البشر.
  10. البرق که شیخ طوسی و ابن شهرآشوب آن را المرموق فی أوصاف البروق نامیده‌اند.
  11. تتبع الأبیات التی تکلم علیها ابن جنی فی إثبات المعانی للمتنبی.
  12. تتمة أنواع الأعراض من جمع ابی رشید النیسابوری.
  13. تفسیر الآیات المتشابهات فی القرآن
  14. تفسیر آیة لَیسَ عَلَی الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصّٰالِحٰاتِ جُنٰاحٌ.
  15. تفسیر آیة قُلْ تَعٰالَوْا أَتْلُ مٰا حَرَّمَ رَبُّکُمْ.
  16. تفسیر الخطبة الشقشقیة.
  17. تفسیر القرآن الکریم، نجز منه سورة الفاتحة و ۱۲۵ آیة من بدایة سورة‌البقرة.
  18. تفسیر القصیدة المیمیة من شعره.
  19. تفضیل الأنبیاء علی الملائکة.
  20. تقریب الأصول
  21. تکملة الغرر و الدرر، و از این به «تکمله امالی مرتضی» تعبیر می‌شود.
  22. تنزیه الأنبیاء.
  23. جمل العلم و العمل.
  24. الجواب عن الشبهات فی خبر الغدیر.
  25. جواب الکراجکی فی فساد العدد.
  26. جواب الملحدة فی قدم العالم من أقوال المنجمین.
  27. جواز الولایة من جهة الظالمین.
  28. الحدود و الحقائق.
  29. حکم الباء فی آیة وَ امْسَحُوا بِرُؤُسِکُمْ.
  30. الخطبة المقمصة.
  31. الخلاف فی أصول الفقه.
  32. دیوان شعره. شیخ طوسی دیوان شعر سید مرتضی را بالغ بر بیست هزار بیت می‌داند.
  33. الذخیرة.
  34. الذریعة إلی أصول الشریعة
  35. الرد علی أصحاب العدد.
  36. الرد علی یحیی بن عدی النصرانی فی اعتراض دلیل الموجد فی حدوث الأجسام.
  37. الرد علی یحیی بن عدی النصرانی فیما یتناهی.
  38. الرد علی یحیی بن عدی النصرانی فی مسألة سماها طبیعة الممکن، و فی بعض المصادر «طبیعة المسلمین».
  39. الرسالة الباهرة فی العترة الطاهرة»، و فی بعض المصادر «الآیات الباهرة.»
  40. الشافی فی الامامة؛ شیخ طوسی در الفهرست در توصیف این کتاب می‌گوید: در رد کتاب الامامة از کتاب المغنی عبدالجبار بن احمد (معتزلی) است، و کتابی مانند الشافی در امامت نوشته نشده است.
  41. شرح قصیدة السید الحمیری البائیة، المعروفة بالقصیدة المذهبة.
  42. شرح مسائل الخلاف.
  43. الشهاب فی الشیب و الشباب.
  44. طیف الخیال.
  45. عدم تخطئة العامل بخبر الواحد.
  46. عدم وجوب غسل الرجلین فی الطهارة.
  47. علة امتناع علی من محاربة الغاصبین.
  48. علة خذلان أهل البیت علیهم السلام.
  49. علة مبایعة علی علیه‌السلام.
  50. العمل مع السلطان.
  51. غرر الفرائد و درر القلائد، که به امالی سید مرتضی معروف است.
  52. الفرائض فی قصر الرؤیة و إبطال القول بالعدد که بعضی آن را «مختصر الفرائض» یا «نقض الرؤیة» یا «نقض الروایة» نامیده‌اند.
  53. الفقه الملکی.
  54. قول النبی: نیة المؤمن خیر من عمله.
  55. الکلام علی من تعلق بقوله تعالی وَ لَقَدْ کَرَّمْنٰا بَنِی آدَمَ.
  56. ما تفرد به الإمامیة.
  57. مجموعة فی فنون من علم الکلام.
  58. المحکم و المتشابه، که ابن شهرآشوب ذکر کرده است و نسبتش به سید مرتضی مخدوش است.
  59. مسائل آیات.
  60. مسائل أهل مصر الاولی، خمس مسائل.
  61. مسائل أهل مصر الثانیة، تسع مسائل.
  62. مسائل البادریات»، أربع و عشرون مسألة.
  63. المسائل التبانیات»، عشرة مسائل.
  64. المسائل الجرجانیة.
  65. المسائل الحلبیة الأولی، ثلاث مسائل.
  66. المسائل الحلبیة الثانیة، ثلاث مسائل.
  67. المسائل الحلبیة الثالثة، ثلاثون مسألة.
  68. مسائل الخلاف فی الفقه، که ناتمام مانده است.
  69. المسائل الدمشقیة، که ۳۰ مسأله است و المسائل الناصریة نامیده می‌شود.
  70. المسائل الرازیة، خمس عشرة مسألة.
  71. المسائل الرسیة الاولی.
  72. المسائل الرسیة الثانیة.
  73. المسائل الرملیات، سبع مسائل.
  74. المسائل السلاریة.
  75. المسائل الصیداویة.
  76. المسائل الطبریة»، ۲۰۷ مسأله.
  77. المسائل الطرابلسیة الاولی، سبع عشرة مسألة.
  78. المسائل الطرابلسیة الثانیة، عشرة مسائل.
  79. المسائل الطرابلسیة الثالثة، خمس و عشرون مسألة.
  80. المسائل الطوسیة، که «المسائل البرمکیة» گفته می‌شود، و پنج مسأله است.
  81. المسائل المحمدیة، خمس مسائل.
  82. مسائل مفردات، حدود ۱۰۰ مسأله از رشته‌های گوناگون است.
  83. مفردات من أصول الفقه.
  84. المسائل الموصلیات الاولی.
  85. المسائل الموصلیات الثانیة، نه مسأله.
  86. المسائل الموصلیات الثالثة، ۱۱۰ مسأله.
  87. مسائل المیافارقیات.
  88. المسائل الناصریة فی الفقه.
  89. المسائل الواسطیة، ۱۰۰ مسأله.
  90. مسألة فی الإجماع.
  91. مسألة فی الإرادة.
  92. مسألة فی إرث الأولاد.
  93. مسألة فی الاستثناء.
  94. مسألة فی استلام الحجر.
  95. مسألة فی الاعتراض علی أصحاب الهیولی.
  96. مسألة فی الإمامة، فی دلیل الصفات.
  97. مسألة فی التأکید.
  98. مسألة فی توارد الأدلة.
  99. مسألة فی التوبة.
  100. مسألة فی الحسن و القبح العقلی.
  101. مسألة فی خلق الأعمال.
  102. مسألة فی دلیل الخطاب.
  103. مسألة فی الرد علی المنجمین.
  104. مسألة فی العصمة.
  105. مسألة فی قتل السلطان.
  106. مسألة فی کونه تعالی عالما.
  107. مسألة فی المتعة.
  108. مسألة فی من یتولی غسل الامام.
  109. مسألة فی المنامات.
  110. مسألة فی نفی الرؤیة.
  111. مسألة فی وجه التکرار فی الآیتین.
  112. مسألة وجیزة فی الغیبة
  113. المصباح فی أصول الفقه، که ناتمام مانده است.
  114. مقدمة فی الأصول الاعتقادیة.
  115. المقنع فی الغیبة.
  116. الملخص فی الکلام، که ناتمام مانده است.
  117. مناظرة الخصوم و کیفیة الاستدلال علیهم.
  118. المنع من تفضیل الملائکة علی الأنبیاء.
  119. الموضح عن وجه اعجاز القرآن، که «کتاب الصرفة» نامیده می‌شود.
  120. الناصریات
  121. نفی الحکم بعدم الدلیل علیه.
  122. النقص علی ابن جنی فی الحکایة و المحکی.
  123. نکاح أمیر المؤمنین ابنته من عمر.
  124. وجه العلم بتناول الوعید کافة الکفار.
  125. الوعید.
  126. الولایة عن الجائر و یا الولایة من قبل الظالمین.

پانویس

  1. این فهرست از مقدمه الانتصار اخذ شده است؛ ببینید: المحامی رشید الصفار، ترجمة الشریف المرتضی، فی: شریف مرتضی، ۱۴۱۵ق.، صص ۴۸-۵۷.
  2. طوسی، الفهرست، ص۹۹.
  3. طوسی، الفهرست، ص۹۹.

منابع

  • شریف مرتضی، علی بن حسین، الانتصار فی انفرادات الامامیة، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‌، ۱۴۱۵ق.
  • طوسی، محمد بن حسن‌، الفهرست‌، محقق/مصحح: سید محمدصادق آل بحر العلوم‌، نجف، المکتبة الرضویة‌، بی‌تا.